رابطه‏ ی اسلام و ایران؛ رویکرد تمدنی‏

نظریه‏پردازان تمدن، عوامل مختلفی را برای شکل‏گیری یک تمدن برشمرده‏اند و گاه به تأثیر باورهای دینی در فرایند توسعه و پیشرفت تمدن توجه داشته‏اند؛ ولی عنصر دین به عنوان جوهره‏ی تمدن، هنوز جایگاهی شایسته در این نظریه‏ها نیافته است. از سوی دیگر درباره‏ی نقش و رسالت دین اندیشمندان دین‏شناس و جامعه‏شناسان دین دیدگاه‏هایی متفاوت ارائه کرده‏اند. اگر تمدن‏سازی را نیز در حیطه‏ی هدایت که رسالت اصلی دین است، بدانیم؛ آن گاه می‏توانیم از توانمندی دین و آموزه‏های دینی در حوزه‏ی تمدن‏سازی و ساز و کار آن سخن به میان آوریم. آموزه‏های دین در حوزه‏ی تمدن‏سازی با هر قوّت و توانی که باشد، بسان بذری است که اگر در محیطی مناسب افشانده نشود عینیت و تحقق بیرونی نخواهد یافت. بررسی وضعیت ایران قبل و پس از ظهور اسلام و نیز بررسی وضعیت جامعه‏ی یکپارچه‏ی اسلامی پیش و پس از گرویدن ایرانیان به این جامعه می‏تواند ما را به سمت درکی کلی‏از تعامل آنها رهنمون باشد. مطالعات تاریخی نشان می‏دهد که یکی از سرزمین‏هایی که اسلام توانست توانمندی خود را برای تمدن سازی در آن به اثبات برساند، ایران زمین بود. در نگاهی کلی می‏توان گفت برترین خدمت ایران به اسلام فراهم ساختن زمینه‏ای برای تجلّی قدرت تمدن‏سازی دین بود و از جمله خدمت‏های اسلام به ایران نیز جهت دادن به توان تمدنی ساکنان این سرزمین کُهن بود.